РЕФОРМАЛАР ЛОГИКАСЫ-3: ХХІ ҒАСЫРДАҒЫ ҰЛТТЫҢ ЖАҢА САПАСЫ

Алдыңғы мақалада (қараңыз. Сайттағы “Реформалар логикасы” time.kz) біз ХХІ ғасыр адамзат үшін іс жүзінде дәл қазір – күнтізбеден ширек ғасыр өткен соң келе жатқанын айттық. Ал оның басты белгілері ХХ ғасырдың екінші жартысында қаланған көптеген іргелі геосаяси негіздердің теңгерімсіздігі болды. Біз Президент Қасым-Жомарт ТОҚАЕВТЫҢ жаңа дәуірдің сын-қатерлеріне қатысты екі дәйекті жауабын талдадық: біріншісі – саяси реформалар арқылы мемлекеттің ішкі тұрақтылығын нығайту, екіншісі – экономикалық жүйені өзгермелі шындыққа бейімдеуге бағытталған экономикалық реформалар. Жаңа Қазақстанның үшінші тірек құрылымы қандай болмақ?

ӨТКЕННЕН КӨПІР

“Мен кіммін? Қайдан? Олар маған бөтен екенімді айтпайтын ел қайда?”

(“Сұлтан Бейбарыс” фильмінен, 1989)

Біз әдетте адамзаттың немесе ұлттың тарихын артта қалған және қазіргі шындыққа, яғни біздің жеке тарихымызға тікелей қатысы жоқ факт ретінде қарастырамыз. Әрине, біз оның әсерін түсінеміз және мойындаймыз – бірақ алыпсатарлықпен, қалың стек арқылы­тарихи оқиғаны тікелей басынан өткеретін қазіргі оқиғадан ажырататын заң. Бірақ кейде өткеннің үнсіз куәгерлеріне қол тигізу: тас, қабырға, жарылған тостаған – кенет соқыр әйнек сынып қалады, біз өзімізді іштей сезінеміз ­дәуірлер арқылы өтетін тірі жүйкенің соғуы.

2023 жылдың жазында Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша мен Каирде Мысыр мен Сирияның ұлы Бейбарыс сұлтаны, крестшілер мен моңғолдардың жеңімпазы, мәмлүк және бұрынғы құлдың 800 жылдығына орай болдым. Сапардың басты іс-шарасы Қазақстан мен Мысырдың бірлескен жобасы – ХІІІ ғасырда Бейбарыс салған мешіттің көп жылдық реставрациядан кейін ашылуы болды. Тарихи жәдігер рухани мақсатын жоғалтпай, заманауи функцияға айналды­жаңа заманның эстетикасына сай шырша кеңістігі. Маған архитектуралық шешім ұнады – көпірді өткеннен болашаққа лақтыратындай заманауи технологиялар мен көне іргетастың өзекті қоспасы.

Бірақ басты әсер – бұл үйден бес мың шақырымды бөліп тұрған жоқ сияқты, сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес қайта оралу сезімі: қабырғалардағы таныс ою-өрнекте, көзге көрінбейтін бөлшектерде, екі тонды кірпішпен, сонау XIII ғасырда жасалған және дарынды шеберлер қалпына келтірген. Бәлкім, ұлы жерлесіміз Ұлы Даланың кең даласында бала кезінде жұтқан жусанның иісін қайта сезетіндей болса да, Отанына оралуды армандаған шығар.

Осындай сәттерде сіз өзіңізді осы жерде және қазіргіден де үлкен нәрсенің бір бөлігі ретінде сезінесіз. Біртұтас, үздіксіз, тірі сананың бір бөлігі, ол ұрпақтан-ұрпаққа бұрынғы және сенен кейінгілердің ойларын, ұмтылыстарын, рухын, трагедияларын және үміттерін сіңірді.

Бұл тұрғыда Ұлы Дала тарихи-географиялық кеңістік қана емес, сонымен бірге ұжымдық санада өмір сүретін рухани өлшем. Оны архаикалық подптын бейсаналық импульстар емес, басқа мәдениеттермен бетпе-бет келуден, мыңжылдық жолдағы сынақтар мен жеңістерден туған ортақ эмоционалдық тәжірибе қуаттайды. Дәл осы жерде біздің болмысымыздың бастауы жатыр. Көптеген ғасырлар бойы бұл пульсирленген кеңістік кеңейіп, әлемге жаңа қан құйып, тарылып келеді, ал оның соғып тұрған жүрегі – географиялық жағынан да, рухани жағынан да – әрқашан әлі күнге дейін Қазақстан, “әлемнің орталығындағы” жер, Әл-Мәлік әл-Захир Рукн ад-Дин Бейбарыс қайта оралуды армандаған. Жеңістердің атасы.

Өйткені қай жерде болсаң да, тағдыр сені қандай әдемі жерлерге апарса да, ащы дала шөбінің иісінен қымбат ештеңе жоқ.

ТАРИХТЫҢ ТОПАН СУЫНДА ЕРУГЕ БОЛМАЙДЫ

Сонымен, ХХІ ғасырдың маңызды ерекшелігі қалыптасқан парадигмалардың бұзылуы болды, осылайша жаһандық турбуленттіліктің күшеюі, халықаралық қауымдастық қағидаттарының деформациясы және барлық жерде кең таралуы орын алды.­национал-популизмнің орнығуы – уақытша дағдарыстық өзгерістер ғана емес, жаңа болмыстың айқындаушы белгілері. Қазақстан әлемдік ағзаның бір бөлігі ретінде де осы айналымға қатысады.

Тарихтың тынымсыз тасқынына батып кетпеу үшін мемлекетке мықты ішкі өзек қажет – және бұл негізінен әмбебап және оны мекендейтін адамдардың территориясы мен менталитетіне тәуелді емес экономика мен саяси жүйе ғана емес, одан да ерекше, берік нәрсе. , цементтеу, ұлтты біртұтас монолитке біріктіру.

Жалпыға ортақ дағдарыстың қоршаған ортасындағы бейберекетсіздік жағдайында ұлттың ыдырап кетуіне жол бермейтін мұндай молекулалық байланыс тек біртұтас болмыс, яғни барша азаматтарға ортақ мәдени-менталдық құндылық матрицасына қатыстылық сезімі болуы мүмкін.

Бұл тезисті сезіну үшін ұлтты адаммен салыстырайық. Адамның жеке басы пайда болады және өзін-өзі және өзін-өзі емес, яғни бүкіл әлемге қарсы тұру нүктесі ретінде көрінеді. Сол сияқты, ұлт өзін қоршаған геосаяси ортада еруіне жол бермей, басқаларға – Біз және оларға қарсы тұру нүктесі ретінде анықтайды.

Шығу тегіне, әлеуметтік жағдайына, діни немесе саяси көзқарастарына қарамастан, нақ осы мықты ұлттық бірегейлік – Қазақстанды біртұтас өміршең организм ретінде нығайта отырып, орталықтан тепкіш күштер мен сыртқы сын-қатерлерге төтеп беруге қабілетті ішкі өзек. Ал егер саяси жүйе – оның тірегі, экономика – өмір беретін қан болса, онда бірегейлік – ұлттың жаны: оның мәні, еркі мен рухы.

Бұл ұқсастық романтикалық абстракциядан басқа нәрсе. Сэмюэл Хантингтонның пікірінше, ұлттық бірегейліктен, оның сипаттамаларының барлық айқын көрінбейтіндігіне қарамастан, ұлттық мүдделер өседі. Сондықтан ұлт мүддесінің аясын анықтау біздің кім екенімізді және өзгелерден несімен ерекшеленетінімізді түсінумен тікелей байланысты, демек, бұл түсініксіз мемлекет пен қоғамның одан әрі дамуын болжау мүмкін емес.

Қазақстан дегеніміз не: этностық­кая тұтастығы, балқыту қазандығы немесе ортақ азаматтықпен біріктірілген өз шырынында қайнатылған этномәдени субиденциялар ма? Ұлттық ингредиенттерді бір-біріне жабыстыратын нәрсе­налдық коктейль: мәдениет, қан сезімі, саяси­қандай құндылықтар, ортақ тарих немесе болашаққа көзқарас? Егер бұл мәдениет болса – ол бір немесе көп­мәдениетті ме? Бізді этникалық, діни, әлеуметтік және саяси жағынан біріктіретін, бәрімізге ортақ супер сәйкестілік бар ма?­олардың сәйкестіктері қандай?

Менің ойымша, көптеген оқырмандардың ойларымен үндесетін бұл сұрақтардың тұжырымдалуының өзі мүмкін болатын жауаптардың көптігін болжайды. Бұл бізді алаңдатпасын: ХХІ ғасыр, басқалармен қатар, ұлттық бірегейліктің әлемдік дағдарыс дәуірі.

Бұл дағдарыс барлық жерде байқалады және жаһандық сипатқа ие. Одан бай Батыс Еуропа да, АҚШ та қашып құтыла алмады. Осылайша, американдық балқыту қазандығының классикалық моделі бірнеше факторлардың күшті қысымымен негізгі англо-протестанттық бірегейліктің эрозиясы жағдайында сәтсіздікке ұшырады: Латын Америкасы мен Азиядан жаппай иммиграция, мультикультурализмнің танымалдылығының артуы, бекітілген­нәсіл, этнос және жыныс ұғымдарына негізделген топтық сәйкестілік, диаспоралардың ықпалының күшеюі, космополитизм және трансұлттық өзін-өзі тану­элиталарды сәйкестендіру.

Соңғы сегіз-тоғыз жылдағы дәстүрлі американдық сәйкестікке қойылған күрделі сынақ, бір жағынан, “Қара нәсілділердің өмірі маңызды” деген ұранмен жаппай наразылықтарға ұласқан нәсілдік дағдарысқа, екінші жағынан, АҚШ-тың ішкі және сыртқы парадигмасының түбегейлі өзгеруіне себеп болды. оның негізінде 47-ші Президент Дональд Трамп “Американы қайтадан ұлы ет” ұранымен сайланды. Бұл күрт бұрылыс BLM-ден бастап Соңғы жылдары №1 әлемдік держава Американы ұлы еткен ұлттық бірегейліктің тамырына қайта оралу мақсатында жасаған MAGA бұл материалдық емес категорияның әлем тағдырына шешуші маңыздылығын көрсетеді.

Біріншіден, ұлттық бірегейлік, содан кейін экономика мен саясат – осылайша оның ХХІ ғасырдағы кез келген елдің мемлекеттік басымдықтарының үштігіндегі орнын анықтауға болады. Менің ойымша, бұл артық айтқандық емес.

Міне, сондықтан да 2022 жылдың бетбұрыс кезеңінен бастап Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Жаңа Қазақстанның құрылатынын жариялай отырып, өзінің реформалық күн тәртібінде Қазақстанның барлық азаматтарына ортақ бірегейлік тұрғысынан ұлттық бірліктің негізгі мәселесін алға тартты: “Біз “әр түрлі көзқарастар” қағидатын берік ұстануымыз керек. – бір ұлт”. Ел Президенті ұлттың жаңа сапасын және барша азаматтар ортақ құндылықтарды қалыптастыру негізінде ұлттық бірегейлікті нығайтуға шақырады.

ПАРАЛЛЕЛЬ ЖОЛДАР – ҚИЫЛЫСПАЙДЫ

Скептиктер былай дейді: біріншіден, біз мұның барлығын соңғы отыз жылда талай рет естідік, екіншіден, ұлт мәселесімен­бұрынғы мемлекет басшылары тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап ортақ бірлік пен біртұтастыққа қамқорлық жасады.

Шынында да, өткен отыз жылдан астам уақыт ішінде қазақстандық бірегейлік пен ұлт санасын жаңғырту қажеттілігі туралы мәлімдемелер билік басындағы дискурстың ортақ орнына айналды. Сонымен, өткен кезеңдегі ұлттық құрылыс саясаты мен Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың қазіргі реформалары арасында түбегейлі айырмашылық бар ма?

Спойлер туралы ескерту: айырмашылық бар – және айтарлықтай, түбегейлі деп айтуға болмайды.

Бірақ басынан бастайық. Біз жас ұлтпыз ба? Және иә және жоқ. Тәуелсіздікке қол жеткізуді жаңа ұлттың пайда болуының бастамасы және сонымен бірге кем дегенде ХІІІ ғасырдан, тіпті одан да ертерек – көшпелі өркениеттер дәуірінен бастау алған бүкіл ұзақ тарихи тізбектің заңды жалғасы деп санауға болады. сақтар, ғұндар және біздің жерімізде, мәдениетімізде және генімізде өз ізін қалдырған көне түріктер. Қазақстан аумағында ұлтымыздың тікелей қалыптасуы бүгіннен, тіпті 30 жыл бұрын да басталған жоқ. Ол бір-бірімен астасып жатқан екі үдеріспен байланысты: біріншісі – Жошы ұлысы халықтарының конгломератынан қазақ этносының пайда болуы мен бөлінуі, ол кезде 300 жылдан астам уақыт бойы өз мемлекеттілігі аясында дамып, екіншісі – бірегей көпэтносты халықтың қалыптасуы. Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының құрамында.

1991 жылдан бастап бұл екі процесс те мұрагер мемлекетте – Егеменді елдің құрылысы ретінде Қазақстан Республикасында жалғасын тапты. Бұл жерде екі жолды ажырату керек: төменнен – мемлекеттік егемендік пен нарықтық экономика жағдайында қоғамдық “өзін-өзі құрудың” стихиялық, табиғи процесі және жоғарыдан – мемлекеттің ішкі саясатының бір бөлігі ретінде. полиэтникалық посткеңестік халықты жаңа үлгідегі азаматтық бірлікке біріктіру.

Әрине, екі жол да бүгінгі күні бірлескен нәтижеге әкелді – дәстүрлердің, әдеттердің, ымыралардың, өмірлік тәжірибелердің, мақсаттардың, құндылықтардың және мұраттардың бастапқы синтезі, бұл бізге этносына, нәсіліне немесе әлеуметтік мәртебесіне қарамастан танымал тұлға берді. Біз шетелде бір-бірімізді қатесіз танып-білетін сол тұлға.

Алайда, “жоғарыдан” өтетін жол сәл тікірек болып шықты және старттан алыстаған сайын бастапқы импульстің энергиясын көбірек жоғалтты. Біз қазір жалпы мемлекеттік саясат туралы айтып отырған жоқпыз – ішкі­ренн, сыртқы, экономикалық, әлеуметтік және т.б., атап айтқанда, мақсатты мемлекеттік ұлттық құрылыстың жобасы туралы.

Егер алғашқы қадамдар, оның ішінде Конституцияда бекітілген қадамдар жеткілікті түрде қызықты және нәтижелі болса, кейіннен нақты іс-әрекеттер декларацияларға ауыстырылып, тақырыптық дискурстың түпсіз суларына батып кетті. 2015 жылы Президент Жарлығымен қабылданған қазақстандық бірегейлік пен бірлікті нығайту және дамыту тұжырымдамасын бүгінде ешкімнің есіне алуы екіталай. Бірақ, менің ойымша, “Рухани жаңғыру” бағдарламасы көпшіліктің есінде, ол белгілі бір жаңашылдықпен қамтылған мағыналары бойынша әлі де жоғалып, бюрократиялық құжаттама мен есептіліктің тұңғиығында жоғалып кетті.

Қазақстанның 2050 жылға дейінгі даму стратегиясы әлі де болды – дамыған 30 елдің қатарына кіруден басқа, онда барлығы айтылды­қазақстандық бірегейлік халқымыздың тарихи санасының өзегі және қазақ халқының дамып келе жатқан қазақстандық азаматтық қоғамның біріктіруші өзегі ретіндегі рөлі ретінде­нысты.

Бұл екі тезис бір-бірімен үйлесімді болып көрінген кезде екі сәйкестіктің бар екендігін көрсетті: даму үстіндегі азаматтық және полиэтникалық электрондардың тартылыс ядросы ретінде әрекет ететін қазақ этникалық. Сонымен қатар, стратегияның қолданылу мерзімі тұрғысынан алғанда, қазақстандық атомның түпкілікті бірігуі 2050 жылға дейін болжанған болатын.

Яғни, Қазақстан халқының өзін-өзі сәйкестендіруінің екі деңгейі тіркеледі: біріншісі – ортақ саяси құндылықтар негізінде біртұтас азаматтықтан туындайтын баршаға ортақ, екіншісі – қазақ этносының. Осылайша екі бірегейлікті қатар дамытудың ұзақ мерзімді векторы белгіленді: азаматтық қазақстандық және этникалық қазақ. Және, тиісінше, жасанды түрде құрастырылған құндылықтар емес, шынайы, яғни адамдар бөлісетін, баршаға ортақ бірегейлік негізінде ұлтты шынайы түрде біріктірудің шешуші міндетін шешу – кем дегенде 2050 жылға дейін кейінге қалдырылды.

Дәл осы жерден “ескі” және “жаңа” Қазақстан арасындағы ұлттық бірегейлікті қалыптастыру мәселесінде суайрық өтеді.

“ТОҚАЕВ МОДЕЛІ”

Сонымен, ұлттық бірегейлік мәселесіне ескі және жаңа көзқарастардың айырмашылығы неде? Егер бұрын ұлттық құрылыс процесі негізінен стихиялы түрде жүрсе және оған “жоғарыдан” ықпал ету әрекеттері декларативті тетіктерді қабылдаумен шектелсе, олардың материалдандырылуы тақырыптық деңгейге дейін азайтылды.­мемлекеттік ақпараттық тапсырыспен қамтамасыз етілген БАҚ-тағы пікірсайыс кімге бұйырса, “Тоқаев моделі” мемлекет пен қоғамның ұлтты жақындастырып қана қоймай, ХХІ ғасырда оған жаңа сапа бере алатын ортақ құндылықтарды таңдау мен дамытудағы белсенді қызметін ұсынады.

Сонымен бірге, “Тоқаев моделі” екі сәйкестіктің болуына негізделген бөлу тәсілінің орнына тәуелсіздік жылдарында қалыптасқан мәдени, саяси, экономикалық, тұрмыстық, дәстүрлі, өмірлік құндылықтардың ортақ, жалпыға ортақ құндылықтарының жиынтығын негізге алады. ел азаматтарын біріктіреді, бөлмейді және жаңа жалпыұлттық бірегейліктің негізіне айналады. Бұл цемент зауыты­заман талабына сай нығайтып, жетілдіре отырып, жұмыс істеуге болатын және істеу керек ұры. Оның барлық құрамдас бөліктері механикалық қоспа емес, қорытпа, яғни гетерогенді құрамдастардың жаңа бірегей нысанға сапалы түрленуінің нәтижесі болып табылады.

Бұл қорытпаның бірегейлігі, ұқсамайтындығы әртүрлі мәдени-құндылық элементтерінің араласуымен ғана емес, сонымен бірге ондағы қазақ халқының жалпыұлттық бірегейлігінің маңызды белгілерін айқындайтын “қазақтықтың” мәдени кодының басым болуымен де анықталады. Қазақ­стана, шамамен “анг” сияқты­лиизм” британдық сәйкестіктің бет-бейнесін анықтайды. Бұл ретте қазақтың болмысы да басқа дәстүрлердің мәдени элементтерін бойына сіңіреді.

Нақ осы қазақ мәдени кодының элементтері ортақ азаматтықпен және өзге де ортақ құндылықтармен қатар сан алуандықта бірлікті қамтамасыз ететін, сондай-ақ ұлтқа сол қасиетті беретін желім болып табылады өзгелерден қол жетпес өзгешелігіміз, сол тұздың арқасында біз шетелдіктердің тобырында этникалық тегіне қарамастан “қазақтарды” қатесіз дерлік ажыратамыз.

Бұл модельдің мәнін Мемлекет басшысы 2023 жылы нақты тұжырымдаған: “Бүгінде біздің барлық азаматтарымыз өздерін бір үлкен және біртұтас қазақ отбасының, шын мәнінде, ұлттың мүшесі ретінде сезінуде /…/ Сонымен бірге, біз мақтан тұтатын этномәдени әртүрлілігіміз жойылмайды, керісінше, біртұтас азаматтық негіз арқылы одан әрі нығая түседі. .” Біздің өзіміздің ерекше тұрмыс салтымыз қалыптасты, онда әртүрлі мәдениеттердің салт-дәстүрлері жалпыұлттық бірегейліктің берік дәнекеріне бірігеді”.

Бұл назардың ұлтқа ауысуы­аморфты, бет-әлпетсіз, объектісіз жалпы құрылыс­қазақ мәдени генотипінің айқын субъективтілігінің азаматтық моделі – “Тоқаев моделінің” басты маңызды белгісі. Ол “біртұтас қазақ отбасының” барлығын біріктіретін біртұтас мәдени-менталдық матрицасына жекелеген сәйкестіктердің синтезінде, қысымсыз немесе зорлық-зомбылықсыз ассимиляциясыз жүретін табиғи процестегідей, тұрғылықты жерінің, мәдени ортасының әсерінен көрінеді. және сандық фактор.

Мемлекет басшысы атап өткендей: “Біздің атақты отандастарымыз – спорт­ауысымдарды, мәдениет қайраткерлерін, ғалымдарды, студенттерді, кәсіпкерлерді – этникалық ерекшеліктеріне қарамастан шетелде қашанда қазақ деп атайды. Және бұл табиғи және солай болуы керек”.

Табиғи процестерді ұстану – “Тоқаев моделінің” тағы бір ерекшелігі. Бұл күрделі құрылымдарды құруға тырысудан түбегейлі бас тартуды білдіреді.­мәннен алшақтататын және тек ақталмайтын шығындарға әкеп соқтыратын ережелер, доктриналар мен бағдарламалар.

Алайда, бұл қарапайымдылық жағдайды өз бетімен жіберу емес, керісінше, қоғамдық ағынмен бір бағытта белсенді жүру, арнаны түзету, тұзақтарды алып тастау және өткір бұрыштарды тегістеу, қажетсіз кедергі жасамай, оқиғалардың табиғи ағымына көмектесу. . Бұл айкидо принципі, ол табиғи түрде жүретін процестердің энергиясын мақсатқа бағыттайды – нәзік, бірақ берік, мәжбүрлемей, тежемей. Қарама-қайшылық емес, ортақ мүдделерді іздеу, ассимиляция емес, интеграция.

“Тоқаев моделінің” тағы бір маңызды құрамдас бөлігі прагматизм мен нәтижеге бағдарлану болып табылады. Дискурстың шындығы іс-әрекеттің шындығымен алмастырылды. Тиімділігі күмәнді ұзақ мерзімді, өзін-өзі қайталайтын бағдарламалардың орнына – нақты істер. Жаңа Қазақстан – бұл сөздерден гөрі іс-әрекеттің басымдығы, бұл 15 жылға жуық уақытқа созылған өршіл ЛРТ жобасындағыдай, қазір де солай­ле Мемлекет басшысының араласуы, 2025 жылдың күзінде сынақтан өтуге дайын.

Бұл прагматизм ұлт ісінде­құрылыс қалыптастырушы әсерді тудыратын негізгі бағыттарды саналы түрде қолдау және дамыту арқылы көрінеді: поп-мәдениет, фильмдер, сән, тамақ, спорт, әлеуметтік желілердегі контент және т.б. Қалыптастырушы эффект деп ең алдымен жастар арасында ұлттық сән трендтерінің қалыптасуына барынша кең және терең әсер ететін танымалдылықтың әртүрлі эмоционалдық толқынын айтамыз. Бұл жерде де “Тоқаев моделінің” басты басымдығы “қазақтылық” сәнін айқындайтын креативті индустрия болып табылады.

Айқын мысалдардан – Димаш Құдайберген мен Ирина Қайратқызы, Құрайш, Мирас сияқты Q-pop жаңа толқынының орындаушыларында және т.б. айқын бейнеленген қазақ эстрадасының әлемдік серпілісі, қазақ киносының қарқын алып келе жатқан индустриясы, соңғы екі жылда этноны ілгерілету­сән және гастрономия салаларындағы бағыттар, әлеуметтік желілердегі авторлық құқыққа қатысты бейнелер санының артуы ­ұлттық тақырыпта.

Мемлекет басшысы креативті индустрияда ұлттық жаңғырудың өсу нүктесін кездейсоқ көрген жоқ – бұл жерде soft power, жұмсақ қуатты пайдалану сияқты маңызды механизм барынша айқын көрінеді. Мәжбүрлеу, тізе бүгу, медиа гипнозды ұйқыға батыру емес, сән трендтерін қалыптастыру арқылы жеке қызығушылық, эмоционалдық белсенділік арқылы нақты әсер ету нүктелерін белсендіру.

Сонымен, “Тоқаев моделінің” басты айрықша қағидасы – болашақ ұлттың жаңа сапасын қалыптастыруға деген көзқарас және соған байланысты ұлттық ренессанс. Мемлекет басшысы: “Біздің жастар өткеннің тәжірибесі мен болашақтың көкжиегін ұштастыра отырып, ұлттық рухымызды заманауи үлгіде жаңғыртуда. Мемлекеттің міндеті – осы оң серпінді сақтап қалу және еселеп күшейту. Осыны жасай отырып, біз өзіміздің қазақ ренессансын және өзіміздің реформация дәуірімізді құрамыз”.

ХХІ ғасырда ұлттың қайта өркендеуі – 2050 жылдың бұлыңғыр болашағында емес, орта мерзімді перспективада нақты және қол жеткізуге болатын мақсат. Алайда, бұл үшін ұлт өзін ортақ құндылықтармен және ұзақ мерзімді болашаққа деген ортақ көзқараспен байланыстырылған біртұтас отбасы ретінде сезінуі керек.­даму перспективалары. Ал бұл ұлттық диалог арқылы ғана жүзеге асады. Дәл осы мақсатпен “өткеннің тәжірибесі мен болашақтың көкжиегін” ұштастыра отырып, Халық үніне құлақ асатын мемлекеттің жаңа институты – Ұлттық Құрылтай құрылды.

ӨТКЕННІҢ ТӘЖІРИБЕСІ

Ұлттық өрлеудің басталуы­Дения 2022 жылдың маусым айында тарихи ескерткіш ретінде белгіленді.­Ұлттық Құрылтайдың І отырысының ком. Мемлекет басшысы оның рөлін нақты айқындап берді: “Құрылтайдың басты мақсаты – қоғамды нығайту.­ұлттық экономика министрлігі жаңа идеялар мен шығармашылық қадамдар арқылы бірлік”. Дәл сол жерде, Қазақстанның географиялық және тарихи жүрегінде, киелі Ұлытау жерінде, қазақ хандарының арғы атасы Жошы хан кесенесінің жанында біздің тамыры тереңде жатқан мемлекеттілігіміздің жаңа дәуірінің басталғаны жарияланды.

Қазақтың мәдени-тарихи дәстүрінің бастауынан бастау алатын Ұлттық Құрылтай форматы дала демократиясы институтының мәнін жаңғыртып қана қоймай, сонымен бірге терең символдық сипатқа ие, халық жадының терең қабаттарына, ғасырлар бойы қастерленген әдет-ғұрыптың беделіне үндейді. . Әлбетте, бұл терең хабар бұрынғы тарихи ұлылықты еске түсіру арқылы жаңа бастаманы қастерлеуге арналған символдық қимыл ғана емес еді. Ол ұлы өткеннің оптикасы арқылы ықтимал болашақтың болашағын көруге мүмкіндік береді.

Қазақстан тарихындағы белгілі бір шарттылықпен ұлттық бірегейліктің генезисіне ықпал ете отырып, мәдени-менталдық жадымызда терең із қалдырған үш айтулы кезеңді бөліп көрсетуге болады. Біріншісі VIII -ХІІ ғасырларға созылған Орта Азия ағартушылық дәуірі, екінші кезең – Алтын Орда дәуірі, үшіншісі – Тәуке ханның тұсында Қазақ хандығының алтын ғасыры болды.

“Қазақстан өзінің көпғасырлық тарихында өркениеттер тоғысында бола отырып, әлемнің түрлі дәстүрлерінің алуан түрлі бояуларын бойына сіңірді. Бұл біздің мәдени кодымыздың ажырамас бөлігі, ұлтымыздың баға жетпес байлығы мен бәсекелік артықшылығы” – Мемлекет басшысының бұл сөздерін Орталық Азия аймағының, оның ішінде біздің еліміздің өркениетінің өркендеуінің тамаша дәуіріне толық жатқызуға болады. Ол адамзатқа Шығыста екінші ұстаз деген лақап атқа ие болған энциклопедист Әл-Фараби, Бируни, Ибн-Сина, алгебраның атасы әл-Хорезми, Қожа Ахмет Ясауи, Әл-Бухари, Руми, Юсуф Баласағұн, Омар Хайям және т.б.

Бұл ғалымдар мен мыс дәуірінің уақыты еді­жазушылар, географтар мен саяхатшылар, философтар мен теологтар, ақындар, суретшілер, музыканттар, сәулетшілер мен саудагерлер Еуропаның ғылымы мен өнерінің дамуынан бірнеше ғасыр бұрын. Бұл нағыз Ағарту дәуірі, рухани өркендеудің 500 жылы болды, оның барысында Орталық Азия бүкіл әлемнің ғылыми және мәдени орталығы, елдер мен халықтардың байланыстырушы буыны болды. Осы бірнеше ғасырлық интеллектуалдық өрлеу барысында жинақталған қазыналар бүкіл адамзаттың, соның ішінде 18 ғасырдағы еуропалық ағартушылықтың серпілісіне трамплин болды.

Бұл гүлденудің Қазақстанның оңтүстік қалаларын қамтитын Жібек жолында локализацияланғаны да маңызды. Сонымен, ежелгі Тараздың сауда-саттықпен тығыз байланыста болғаны соншалық, бір нұсқа бойынша оның атауы “таразы” сөзінен шыққан. Коммерциялық белсенділік қалалардың дамуына, ең кең трансұлттық байланыстарға және тұтас “халықаралық инфрақұрылымның”: қызмет көрсету саласының, керуен-сарай қонақүйлерінің, базарлар мен қоймалардың пайда болуына әкелді. Дүние жүзінің түкпір-түкпірінен саудагерлер мен қолөнершілер, саяхатшылар мен ғалымдар, суретшілер мен суретшілер ауқатты қалаларға ағылды. Саудагерлердің тұтас бір табы пайда болды – әлемді білетін, өз бетінше шешім қабылдауға дағдыланған және билік олармен санасу үшін жеткілікті салық төлейтін кәсіпкерлер.

Сөз жоқ, ортаазиялық ағартушылық дәуірі із-түзсіз өтпей, халқымыздың ұжымдық санасында із қалдырды. Әлемге ашықтық, мәдениеттер полифониясы, толеранттылық, барлығымен ортақ тіл таба білу, дипломатия өнері, халқымызға тән білімге құштарлық осы терең қайнар көзден бастау алады.

Біздің бірегейлігіміздің қалыптасуындағы екінші маңызды кезең – Алтын Орда кезеңі. Шынында да, дәл осы жерде ХІІІ-ХV ғасырлар аралығында халықтардың тарихи қауымдастығы қалыптасып, одан қазақ ұлысы бөлініп, Жошы ұлысының территориясын, тілін, салт-дәстүрін және менталитетінің маңызды ерекшеліктерін мұра етіп қалдырды.

Кеңес тарихшыларының жеңіл қолымен “Алтын Орданың қамыты”, жаулап алынған халықты от пен қылышпен қорқыныш пен бағыныштылықта ұстаған көшпенділердің жабайы ордалары туралы қалыптасқан стереотиптік түсінікке қарама-қарсы Жошы ұлысы дамыған ортағасырлық өркениеттің ошағы болды, оның бірегейлігі қалалық және көшпенділердің синкретикалық симбиозында болды. бірін-бірі байытқан мәдениеттер. Көшпенділердің жауынгерлік ерлігі мұнда қалалық қолөнер өнерімен ұштасып жатты­ленников, сауда керуендері әлемнің ең мықты жауынгерлерінің қорғауымен шығыстан батысқа қарай тыныш жүрді, базарлар Ойкуменнің түкпір-түкпірінен келген тауарларға толы болды, ал діни төзімділік мұсылмандарға, қырымдық еврей-қарайттарға, христиан-нам – несториандықтарға бейбіт қатар өмір сүруге мүмкіндік берді. күнделікті өмірде қыпшақ диалектісінде сөйлейтін православтар.

Жошы ұлысының мәдени палитрасы философия, теология, медицина және математиканы, парсы және түркі әдеби дәстүрлерін және өзінің бай фольклорын, соның ішінде “батырлар жыры” атты батырлық дастанын қоса алғанда, ортаазиялық исламдық ағартушылық мұраларын бойына сіңірді. Алтын Орда бірнеше ғасырлар бойы Шығыс – Қытай мен Үндістан, ал Батыс – Ресей мен Қырымдағы итальяндық (генуялық) сауда орындары арқылы өтетін Ұлы Жібек жолындағы Транскаспий дәлізінің аналогы болып табылатын сауда және мәдени көпірге айналды. .

Бұл этномәдени ерекшеліктің біріктіруші қағидасы­білім беру тілге айналды – жазбаша оғыз-қыпшақ түріктері, ал lingua franca – қыпшақ тілінің халықтық диалектілері, олардың бірі француз және испан тілдері латын тілінен вульгар тілінен шыққандай қазіргі қазақ тіліне айналды.

Бұл этникалық, діни және мәдени төзімділіктің салдары Алтын Орданы мекендеген халықтардың ерекше көпмәдениетті жүйеге бірігуі болды­суперэтнос ретінде анықтауға болатын тақырып – Лев Гумилевтің айтуы бойынша. Бұл бір мезгілде белгілі бір аймақта пайда болған, өзара байланысты этностар тобы.­экономикалық, идеологиялық және саяси байланыстармен байланысты және тарихта мозаикалық тұтастық ретінде көрініс табады.

Қазіргі Қазақстан, Жошы ұлысы аумағының өзегін Ұлы Даланың қақ ортасында, Алтайдан Каспийге, Сібірден Сырдарияға дейін сақтап қалған жалғыз егемен мемлекет, ата-баба мемлекетінің мәдени-менталдық парадигмасын қабылдады. одан қазақтың болмысы өсті. Оның мәні – түркі, еуразиялық, шығыс, батыс және дәстүрлі қазақ құндылықтарының синтезі, дінаралық және этносаралық толеранттылық, шешімділік, салауатты авантюризм, бостандық пен жаңа көкжиектерге ұмтылу.

Біздің болмысымыздың қалыптасу тарихындағы үшінші айтулы кезең – халық арасында Әз Тәуке – Тәуке деген атпен белгілі, Дана, ұлы реформатор, Қазақ Конституциясының – атақты “Жеті жарғы” заңдар жинағының негізін салушы Тавқұл-Мұхаммед-Бахадүр-хан Ғазидің билік еткен кезеңі. Бұл кезең халық ауыз әдебиетінде қазақтар үшін алтын ғасыр деп бекер айтылмаған.

Тәуке хан басқару және құқық жүйесіндегі реформалардың арқасында ішкі саяси қатынастарды ретке келтіре алды. Ол билікті орталықсыздандыру, ығыстыру саясатын жүзеге асыра отырып, билік қатынастарының жүйесін өзгертті­ескі сұлтандық элиталарды нивелирлеу және халық өз ортасынан таңдап алған рулық билерді мемлекетті басқаруға тарту. Билер билік пен халықтың кері байланысын және даулы мәселелердің әділ шешілуін қамтамасыз етті.

Басқарудың негізгі қағидасы консенсус жарияланды. Арасында тоқтады­элиталық қақтығыстар, әділеттілік пен заң үстемдігі орнады, экономика дамыды, сауда өркендеді. Билердің тұрақты құрылтайшылары жалпыұлттық мәселелер шешілетін маңызды мемлекеттік органға айналды. Қазіргі Қазақстанның ұлттық құрылтайшысы – осы демократиялық мемлекеттің тікелей мұрагері.­қандай дәстүрлер.

Сол кезден бастап халық санасында алтын ғасыр, береке мен бейбітшіліктің әділ де тыныш дәуірі, “қой үстінде бозторғай жұмырқалаған заман” (“торғай ұя салған кезде”) туралы арман қалды­иә, қойдың арқасына”).

Ұлы бабаларымыз бізге асыл мұрамызды – құндылықтарымызды қалдырды: жақсылық пен жамандық, әділдік пен ар-намыс, қарапайымдылық пен батылдық, білімнің құдіреті мен жақынымызға қамқорлық, үлкендерге құрмет пен сүйіспеншілік. балалар, туыстық байланыстардың мықтылығы, тәуелсіздікке ұмтылу, жаңашылдыққа құштарлық, балалардың стихиялылығы мен салауатты амбициясы. Біздің міндетіміз – осы мұраны жаңа құндылықтармен дамыту және байыту, олардың айналасына топтасу және жаңарған және мәңгілік болашақта болашақ ұлтын құру.­Ұлы Дала це.

Біздің қайта өрлеу дәуіріміз ұлттың болашақ гүлденуіне дайындала отырып, қазірден басталды. Бұның кепілі – аты аңызға айналған ізашарлардан – жауынгерлер мен көпестерден, ғалымдар мен ақындардан, хандар мен билерден, қоныс аударушылар мен жер аударылғандардан, ағартушылық дәуіріміздің зиялылары мен жұмысшыларынан, Алтын Ордадан, Қазақ хандығынан, Алаш Ордасынан бізге мұра болып қалған, біздің болмысымыздың гендерінде жазылған ДНҚ коды. , Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы.

БОЛАШАҚТЫҢ КӨКЖИЕКТЕРІ

2022 жыл Қазақстан үшін маңызды жыл болды, ұлттың сана-сезімін оятып, ұлттың қалыптасу үдерістерін алға жылжытты.­нақты сәйкестік, оларды жандандыру және жаңа бағытқа бағыттау. Цифрлық дәуірдегі геосаяси сын-қатерлер жағдайында ұлтты біріктіретін тұрақты және саналы бірегейлікті сақтау және нығайту жеткіліксіз екені белгілі болды. Озық ойын көрсетіп, қазірдің өзінде ХХІ ғасырда ұлтты жаһандық геосаяси аренада бәсекеге қабілетті ете алатын құндылықтарды қалыптастыруды бастау аса маңызды. Бұл айдың мәселесі.­Қазақстанның та әлемнің болашақ саяси картасында.

Ел Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың ойластырылған және жүйелі қадамдарының арқасында біздің ұстанымымыз жақсы. Біз әлі күнге дейін қоршаған дауылды теңіздегі тұрақтылықтың үлкен аралы болып табыламыз. Біздің жауларымыз жоқ, біз өз көзқарасымыз бен мүдделерімізді сақтай және қорғай отырып, барлығымен доспыз. Біз өзімізді Шығыс Азия мен Еуропа арасындағы жаңа Жібек жолындағы маңызды логистикалық буын ретінде сенімді түрде таныта бастадық. Геосаяси алпауыттардың – Ресейдің, Қытайдың және Жаһандық Оңтүстіктің қоршауында біз бет-әлпетімізді сақтап қана қоймай, сонымен бірге маңызды аймақтық күшке айналудамыз. Осы тұрғыдан алғанда, Қазақстанның мульти-саясатты ұстанатын орта держава ретіндегі мәртебесі түбегейлі маңызды­саяси лагерьлерден тыс латерализм. “Бұрын Қазақстан шеткері аймақтардың орталығында деп есептелетін. Қазір ол бәрінің ортасында” – 2024 жылдың жазында сол кездегі ЕО-ның сыртқы істер және қауіпсіздік жөніндегі жоғарғы өкілі Хосеп Боррель сыртқы саясаттағы бұл бетбұрысқа осылай жауап берді.

Көптеген басқа елдерден айырмашылығы, Қазақстан бүкіл әлемді шарпыған бірегейлік дағдарысынан шығудың жолын тапты. Көптеген мемлекеттерде, соның ішінде әлемдік державаларда оған реакция регрессия, этникалық ұлтшылдық пен ксенофобияның күшеюі, оңшыл радикализмнің танымалдылығы және аймақтық және ұлттық тауашалардағы оқшаулану түріндегі өткенге шегініс болса, Қазақстан ішкі этномәдени интеграция арқылы ұлттық жаңғыруға ұмтылады. , ешкімнің құқықтарына нұқсан келтірместен және ассимиляциялау тәжірибелерінен аулақ болу.

Біздің өзекті күн тәртібімізде – тартымдылығы Қазақстанның әрбір азаматының онымен эмоционалдық тұрғыдан өзін-өзі сәйкестендіруіне мүмкіндік беретін және біздің елдік брендіміздің шетелде бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін болашақ ұлттың құндылық және мәдени-менталдық негізін қоғамдық санада қалыптастыру және кристалдандыру. Бұл ХХІ ғасырда ұлттық идеяға айналуға лайықты тарихи ауқымдағы мақсат.

Мемлекет басшысы бұл үдерістегі жаңа құндылықтардың рөлін ерекше атап өтті: “Ең алдымен, ұлттың жаңа сапасын қалыптастыруға баса мән беруіміз керек. Сонымен бірге біз қоғамды алға жетелейтін құндылықтарды қалыптастыруымыз керек. Халықтың бірегейлігі мен қоғамдық санасын жаңартпай, түбегейлі өзгерістерді жүзеге асыру мүмкін емес”.

Дәстүрлер мен заманауилықты ұштастыра білген жаңарған ұлттық бірегейлік орнықты мемлекеттіліктің ауырлық орталығына, реформалардың драйверіне және дағдарыс кезіндегі дамуымыздың жасампаз күшіне айналуы мүмкін және болуға тиіс. Ол ХХІ ғасырдағы ұлт деңгейіне сай келетін жаңа этиканы, рухани дамудың үштұғырлығын (білім, ғылым және мәдениет), еңбекке табынушылықты, цифрлық дәуірдің менталдық дағдыларын дарытуды, смарт-ұлтты құруды қамтиды. “Тоқаев моделінің” белсенді ұстанымы осы элементтерді жалпыұлттық бірегейліктің мәдени-менталдық матрицасына енгізуге бағытталған.

Оны айқындайтын негізгі құндылықтар мен мәдени үрдістерді бүгіннің өзінде атауға болады. Бірінші кезекте бұл Мемлекет басшысының заң үстемдігін, ашықтық пен азаматтық жауапкершілікті нығайту жөніндегі саясатының бір бөлігі болып табылатын “Адал азамат” тұжырымдамасында көрініс тапқан әділдік, заңдылық пен тәртіп. Бұл идея сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл, мемлекеттік қызметтерді цифрландыру және жаңа қоғамдық сананы қалыптастыру саласындағы реформалармен тығыз байланысты. “Адал азамат” – бұл жемқор болудан ұялатын және заңдылық, ашықтық пен жауапкершілік үйреншікті нормаға айналатын қоғамның құндылықтары.

Жаңа бірегейліктің аса маңызды элементі – мәдени мұра мен дәстүрлердің жаңғыртылған құндылықтары. Қайта құруға негізделген қазіргі қазақ мәдениеті­дәстүрлі мотивтер, айналады өзекті және өзекті­талап етілетін құбылыс, оның ішінде халықаралық аудитория үшін. Қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде ғана емес, ең алдымен бірегейліктің бастаулары мен маңызды тұстарын біріктіретін мәдениет құралы ретінде таныту мен оның аясын кеңейту ұлттық ренессанстың түйінді элементіне айналып отыр. Ұлт бірлігіне жаңарған салт-дәстүрлер – Наурыз мейрамын тойлау, этностильде киім үлгісін тарату, халық аспаптары, ұлттық тағамдар, т.б. салт-дәстүрлер де септігін тигізуде.

Негізгі құндылықтар патриотизм мен ұлттық бірлік ресми идеология ретінде емес, ел мен халық үшін ішкі мақтаныш сезімі, мемлекеттік рәміздерге – туға, әнұран мен елтаңбаға, ата-бабаларымыздың тарихи естелігі мен рухани мұрасына деген шынайы құрмет, азаматтық келісімнің маңыздылығын түсіну болып табылады. этносаралық және дінаралық толеранттылық.

Қазақ ренессансының айқындаушы құрамдас бөлігі смарт-ұлт тұжырымдамасы болуға тиіс: цифрлық трансформация жағдайында жоғары дамыған, білімді, технологиялық дамыған және әлеуметтік жауапкершілігі бар қоғамды қалыптастыру. Смарт-ұлт – бұл жай ғана технологияларды пайдаланатын қоғам емес, азаматтардың білім деңгейі мен цифрлық сауаттылығы, инновациялық ойлау қабілеті, қоғамдық игілік үшін жауапкершілік сезімі дамыған, өз бетінше білім алу, бейімделу және ынтымақтастық дағдылары бар болашақ қоғам.

Смарт-ұлт сыни тұрғыдан ойлауды, когнитивтік икемділікті, технологиялық өзгерістер жағдайында оқуға және қайта оқуға дайындығын, жаңа идеялар мен тәсілдерге ашықтығын, креативтілік пен инновациялық ойлауды дамытады. Смарт-ұлт цифрлық технологияларды өмірдің барлық салаларында белсенді қолданумен қатар, инклюзивтілікті, барлығына бірдей мүмкіндіктерді қолдауды, экологиялық мәдениетті қалыптастыруды, “жасыл” технологияларды қолдануды, азаматтарды бастамашыл, ойшыл, әдепті, өзгерістерге дайын тұлға ретінде тәрбиелеуді көздейді. Ақылды ұлттың мақсаты – әрбір азамат әділетті, тиімді және инновациялық мемлекет құрудың белсенді қатысушысы болатын қоғам құру.

Алғашқы қадамдар қазірдің өзінде жасалды: бұл “Цифрлық Қазақстан” бағдарламасы, “ақылды” қалаларды дамыту, IT-білім беруді дамыту, Astana Hub-ты іске қосу, стартаптар мен жастар бастамаларын қолдау. Ақылды ұлт біздің көз алдымызда туады: бұл халықаралық олимпиадаларда жеңіске жеткен және беделді шетелдік жоғары оқу орындарына түсетін оқушыларымыздың жетістіктері, штанга мен бокстың шахмат алдында шегінуі спорттағы интеллектуалдық серпіліс. Жуырда Грекияда өткен әлем чемпионатында біздің жасөспірімдер жеңіске жетті жалпы есепте бірінші орын алған алты алтын медаль­командалық есепте ең жас чемпион Алиша Бисалиева небәрі сегіз жаста!

Бабалар мұрасы, Осмыс­ХХІ ғасырдың тенденцияларына сәйкес жаңартылған және жаңартылған, цифрлық дәуірдің біліміне, дағдыларына және психикалық тенденцияларына көбейтілген – жаңа пассионарлық өрлеудің отыны, “цифрлық көшпенділердің” жас ұрпағын жаңа биіктерге итермелейтін ішкі от. Бұл, әрине, ұлт бірлігін, мемлекет пен қоғамның саналы күш-жігерін біріктіруді, ойластырылған стратегияны, шыңдалған идеологиялық көзқарасты талап ететіні сөзсіз.­тартымдылық, ішкі қызығушылық принципіне негізделген құралдар. Мысалы, Сенат жанындағы Сарапшылар клубының бастамасымен қолға алынған “Сараптама мектебі” қоғамдық жобасы осы қағида бойынша жұмыс істейді. Жоба мемлекеттік басқарудағы, БАҚ, ғылыми-сарапшылық қоғамдастық және азаматтық сектор қызметіндегі талдамалық тәсілдердің сапасын арттыруға бағытталған.

“Тоқаев моделі” қоғамдық санада құндылықтардан, мақсаттардан, мұраттардан, тарихи әңгімелерден, мәдени тенденциялардан, этномәдени дәстүрлерден және цифрлық дәуірдің өзекті мағыналарынан тұратын біртұтас мәдени-менталдық кеңістікті қалыптастыру процесін бастады. Бұл үдеріс қазақ ренессансына алып келе ме, жаһандық дағдарыстың қайнап жатқан мұхитында ұлтымызды бәсекеге қабілетті ете ме, жоқ па, ол қазір оның барлық қатысушылары мен бенефициарларына: мемлекетке, қоғамға, азаматтарға байланысты. Бізден сізбен бірге.

Бәлкім, бұл туралы ел Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев бәрінен де жақсы айтқан шығар: “Болашақтың әлемдік тәртібінде алатын орнымыз ең алдымен ұлтымыздың сапасына байланысты. Егер біз қуатты ел болғымыз келсе, біз болашақты қалай құрамыз, ұлттық арманымыз неде, Қазақстан азаматы қандай болу керек, тірегіміз қайда, еліміздің миссиясы неде деген іргелі сұрақтарға бірге жауап табуымыз керек”.

POST SCRIPTUM

Тарих оның сабақтарын қабылдауға дайын адамдарға ғана үйретеді. Бізге бұрынғы ұлылық өткенде қалды, ал біздің тағдырымыз әлемді бөлісетін жаһандық ойыншылардың аман қалуы сияқты көрінуі мүмкін. Бірақ тарих болжамды тараулардан тұратын оқулық емес, бұл үздіксіз процесс, оның нәтижесін ешкім білмейді, ал біз оның бір бөлігіміз, ол біздің бүгінімізді де, болашағымызды да қамтиды. Біз жай ғана ұлы өткеннің мұрагерлері емеспіз – біз оны тарихтың ұлы спиралының жаңа айналымында қайталануын бір сағатқа ғана күтетін жасырын әлеует ретінде өз ішімізде алып жүрміз. Және біз болашақты, алтын ғасырымызды жақындата отырып, осы сағатқа батыл қадам басуымыз керек, ол туралы ­бабалар армандаған.

…Аты аңызға айналған жауынгер және қолбасшы, екі қасиетті орынның қорғаушысы, құлдардан шыққан Миср мен Шам билеушісі Сұлтан Бейбарыс та армандаған, қыпшақ ауылынан шыққан бала, жусанның ащы иісін ешқашан ұмытпаған.

Мәулен ӘШІМБАЕВ, Парламент Сенатының Төрағасы: